
ਵਿਗਿਆਨ – ਗਲਪ ਕਹਾਣੀ
ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਅਜਬ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ
ਡਾ. ਦੇਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ (ਕੈਨੇਡਾ)
ਡਾ. ਦੇਵਿੰਦਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ 1000 ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦਰਜਨ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਰਚੇਤਾ ਹੈ।
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਉਹ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮਿਸੀਸਾਗਾ ਵਿਖੇ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਵਰਗਾ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਚਿਤ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ। ਇਥੇ ਜੀਵਨ ਹੌਂਦ ਦੇ ਆਸਾਰ ਵੀ ਦੇਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਕੈਪਲਰ, ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 500 ਰੌਸ਼ਨੀ ਸਾਲ ਦੂਰ, ਸਿਨਗਸ ਗਲੈਕਸੀ ਵਿਖੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਾ ਸਾਰਅੰਸ਼ ਹੈ ਇਹ ਕਹਾਣੀ।
ਬਾਂਦਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਦਲ, ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਸੁੱਖਮਈ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਸਲ ਦੇ ਇਹ ਬਾਂਦਰ, ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭਰਭੂਰ ਜੀਵਨ ਜੀਅ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਥੇ ਨਾ ਕਦੇ ਕੋਈ ਬਿਮਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਭੁੱਖਾ ਮਰਦਾ ਸੀ। ਨਾ ਕੋਈ ਪੱਖਪਾਤ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਲੜਾਈ। ਉਥੇ ਕਦੇ ਬਹਿਸ-ਮੁਬਾਹਸੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ।
ਉਹ ਦਲ ਜਿਧਰ ਵੀ ਜਾਂਦਾ, ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਜਾਂਦੇ। ਛੋਟੇ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਖਾਸ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੇ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦਾ ਜਨਮ ਹੁੰਦਾ, ਸਾਰੇ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਉਂਦੇ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਮਰ ਜਾਂਦਾ, ਸਾਰੇ ਇਕੱਠਿਆਂ ਦੁੱਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਨਮ ਤੇ ਮੌਤ ਦਰ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਹੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਕੋਈ ਆਪਸੀ ਈਰਖਾ ਸੀ, ਨਾ ਦਵੈਸ਼ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਣਸੁਲਝੇ ਮਸਲੇ। ਇਹ ਹਾਲਤ, ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਰਾਜ ਵਰਗੀ ਹੀ ਸੀ, ਸਿਵਾਏ ਇਸ ਸੱਚ ਦੇ ਕਿ ਬਾਂਦਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਭੁੱਲਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ।” ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਬੇਸ਼ਕ ਉਹ ਖੁਦ ਵੀ ਕਿੰਨੀ ਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਲੈਣ। ਸੰਨ 2585 ਵਿਚ, ਜਦ ਧਰਤੀ ਵਾਸੀ ਮਨੁੱਖ ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਪੁੱਜਿਆ ਤਾਂ ਕੈਪਲਰ ਵਾਸੀ ਬਾਂਦਰ ਕਾਫ਼ੀ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਸਦਭਾਵਨਾ ਭਰੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨਾਲ ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ਕੋਲ ਪੁੱਜੇ।
ਧਰਤੀ ਵਾਸੀ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਚਿੰਤਤ ਸਨ। ਧਰਤੀ ਵਿਖੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੈਪਲਰ ਦੇ ਜਾਂਚ ਕਾਰਜਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ ਤੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ ਪਰ ਉਥੇ ਜੀਵਨ ਇਸ ਹੱਦ ਤਕ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਾਣਦੇ। ”ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਂਚ ਕਾਰਜ ਇੰਨੇ ਕੁ ਹੀ ਸਹੀ ਸਨ ਤਾਂ ਫਿਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਹੋਰ ਕੀ ਕੀ ਅਜਬ ਹਾਲਾਤ ਦੇਖਣੇ ਪੈ ਸਕਦੇ ਨੇ।” ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ।
ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ‘ਚੋਂ ਇਕ ਉੱਚਾ-ਲੰਮਾ ਮਨੁੱਖ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ, ਕੈਪਲਰ ਦੀ ਚਟਾਨੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆ ਖੜੋਤਾ।… ਫਿਰ ਇਕ ਹੋਰ ਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਤੀਸਰਾ ਵੀ। ਜਦ ਤਕ ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਯਾਤਰੀ ਬਾਹਰ ਆਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।
”ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਬਾਂਦਰ ਹੋ!”
”ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਹੋ।” ਘਬਰਾਏ ਹੋਏ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
”ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਅਸੀਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਸੰਘ ਵਲੋਂ ਇਸ ਗ੍ਰਹਿ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।”
”ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਸੰਯੁਕਤ ਹੋ?” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਸੁੱਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਹਾਂ!…..ਬਚੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਸੰਯੁਕਤ ਹੀ ਹਨ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
”ਤੇ ਆਹ ਮਨਹੂਸ ਹਥਿਆਰ ਕਿਉਂ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੇ ਹੋ?” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਬੈਚੇਨੀ ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਵੱਲ ਝਾਂਕਦੇ ਹੋਏ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਿਬਾਸ ਦਾ ਅੰਗ ਹਨ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਘਬਰਾਓ ਨਾ। ਭਲਾ, ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਾਂਗੇ? ਮਨੁੱਖਾਂ ਤੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਵਿਚ ਤਾਂ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਗਹਿਰਾ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।”
ਪਰ, ਅਜਿਹੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਬਾਰੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੀ ਰਾਏ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਭਿੰਨ ਸੀ। ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਖਿਆਲਾਂ ਦਾ ਅਜੀਬ ਜਵਾਰ-ਭਾਟਾ ਚਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।
1299 ਭ. ਛ.
ਬਾਂਦਰ ਜਾਤੀ ਦਾ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਾ ਹਨੂੰਮਾਨ, ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਪਣਾ ਸਰੂਪ ਬਦਲਣ ਤੇ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਜਾਂ ਛੋਟਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥ ਸੀ। ਹਵਾ ਵਰਗੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰਖੱਦਾ ਸੀ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਅਸੀਮ ਤਾਕਤ ਦੇ ਮਾਲਿਕ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੇ, ਮਾਤਾ ਸੀਤਾ ਨੂੰ ਰਾਵਣ ਦੀ ਕੈਦ ਵਿਚੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ।
ਮਾਤਾ ਸੀਤਾ ਦੇ ਅਪਹਰਣ ਪਿਛੋਂ, ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੂੰ ਸੀਤਾ ਮਾਤਾ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ। ਸੀਤਾ ਮਾਤਾ ਦਾ ਖੁਰਾ ਖੋਜ ਕੱਢਦੇ ਹੋਏ, ਹਨੂੰਮਾਨ ਲੰਕਾਪਤੀ ਰਾਵਣ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਆਮਦ ਦਾ ਕਾਰਨ ਜਾਣ ਕੇ ਰਾਵਣ ਅੱਗ ਬਬੂਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਰਾਵਣ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਪੂੰਛ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।
ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਪੂੰਛ ਨਾਲ ਰੱਸਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਰਾਵਣ ਦੇ ਸੈਨਿਕ ਕੈਦੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੂੰ ਲੰਕਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਲੰਕਾ ਵਾਸੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਇਹ ਹਾਲਤ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਹੱਸ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵਿਲੱਖਣ ਯੋਧੇ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਰਾਦਰ ਦਾ ਵਰਨਣ, ਬਾਂਦਰ ਜਾਤੀ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ, ਅੱਜ ਵੀ ਉਵੇਂ ਦੀ ਉਵੇਂ, ਉੱਕਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
700–223 ਭ.ਛ.
ਬਾਂਦਰ ਜਾਤੀ ਦਾ ਵਿਲੱਖਣ ਯੋਧਾ ਸੰਨ ਵੂਕੋਂਗ, ਮੰਕੀ ਕਿੰਗ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਉਹ, ਚੀਨੀ ਲੋਕ ਗਾਥਾਵਾਂ ਦੀ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸੀ ਤੇ ਦਾਓ ਧਰਮ ਦਾ ਦੇਵਤਾ ਵੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਹਿਰ ਜੰਗਜੂ ਵੀ ਸੀ। ਅੱਠ ਕੁਇੰਟਲ ਭਾਰੀ ਲੱਠ ਉਹ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ 72 ਕਿਸਮ ਦੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਜਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਰਗਾ ਸਰੂਪ ਬਣਾ ਸਕਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਸੀ। ਉਹ ਇਕੋ ਛਲਾਂਗ ਵਿਚ 21675 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।
ਜੇਡ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਵਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਦੀ ਸਹੀ ਕਦਰ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਰਾਜ-ਮਾਤਾ ਵਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਨਿਰਾਦਰੀ ਕਾਰਨ ਉਹ ਵਿਦਰੋਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੇਡ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੰਨ ਵੂਕੋਂਗ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਸੋ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਪੰਜ ਉਂਗਲੀ ਪਹਾੜ ਅੰਦਰ ਕੈਦ ਕਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਮਨੁੱਖਾ ਵਲੋਂ, ਸੰਨ ਵੂਕੋਂਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਇਹ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ, ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਤਾਜ਼ੀ ਸੀ।
2011- 2016 ਅ. ਧ.
ਸੰਨ 2011 ਦੌਰਾਨ, ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਿਖੇ 88,000 ਲੰਗੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਸੂਰ ਦੇ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੰਨ 2012 ਦੌਰਾਨ ਫਿਰ 97,119 ਲੰਗੂਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕਸੂਰ ਦੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਸੰਨ 2016 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਾਂ ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਿੰਦੇ (vermins) ਕਰਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹਿਮਾਚਲੀ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਿਰਫ਼਼ ਤਿੰਨ ਸੌ ਰੁਪਏ ਮਿਥਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਨੁੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਇਹ ਇਨਾਮ ਤਦ ਸਮਕਾਲੀ ਬਾਂਦਰਾਂ ਲਈ ਮੌਤ ਦਾ ਵਾਰੰਟ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।
”ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੰਦੇ ਹਾਂ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਗੈਸ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਹ ਕਿਵੇਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋ?”
”ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
”ਇਹ ਮਜ਼ਾਕ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਗੰਭੀਰ ਸਵਾਲ ਸੀ?” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਧਮਕੀ ਭਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ।
”ਮਜ਼ਾਕ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਆਦਤ ਹੀ ਨਹੀਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਸਫ਼ਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। ”ਮਜ਼ਾਕ ਉਡਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਸੰਗੀ-ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਅਜਿਹੀ ਸੋਚ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਜੁਰਮ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।”
”ਠੀਕ ਹੈ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਜਵਾਬ ਨਾਲ ਉਹ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਾਪ ਰਹੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ”ਇਕ ਹੋਰ ਸਵਾਲ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਹੈਲਮਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਰੇਡੀਓ-ਤਰੰਗਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਬਾਹਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਰੇਡੀਓ-ਟ੍ਰਾਂਸਮੀਟਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ, ਤਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਕਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ?
”ਅਸੀਂ ਮਾਨਸਿਕ ਸੁਮੇਲਤਾ ਨਾਲ ਗਲਬਾਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ।
”ਇਹ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਨਹੀਂ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਨਾਪਸੰਦਗੀ ਭਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ। ”ਕਿਧਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਭਾਵ ਟੈਲੀਪੇਥਿਕ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਂ ਨਹੀਂ?”
”ਨਹੀਂ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨੋਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ”ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੰਝ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਈਏ। ਸਿਵਾਏ ਉਹ ਪਰ੍ਹੇ ਖੜ੍ਹੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੋ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ‘ਨਾਵਾਹੋ’ (Navajo) ਬੋਲ ਰਹੇ ਹਾਂ।” ”ਸਾਡੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿੰਝ ਦੀ ਲਗ ਰਹੀ ਹੈ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਤੁਹਾਡੀ ਆਵਾਜ਼ ਤਾਂ ਇੰਝ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਪੇਟ ਖਰਾਬ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਇਸ ‘ਚੋਂ ਗੜਗੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।”
”ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਹੈ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਵਰਤਾਰਾ ਦਿਲਚਸਪ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਭੈੜੀ ਗੱਲ ਸੀ।
”ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਕੀ ਹੈ?” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਗੱਲ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। ”ਇਹ ਤੱਥ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਇੰਡੀਅਨ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਬੋਲਦੇ ਰਹੇ, ”ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਸੋਚਦੇ ਸਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀ ਦੌੜ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੀਕਨ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੋਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹੜਾ ਮਲੀਆਮੇਟ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਖੁਦ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ-ਜਗਤ ਦੇ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਇੰਡਿਅਨ ਸਮਝਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ।” ਉਹ ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਆਦਮੀ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ ਬੋਲੇ, ”ਕੀ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਇੰਡਿਅਨ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਜਗਤ ਦੇ ਬਾਂਦਰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ?”
”ਨਹੀਂ, ਤਦ ਤੱਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਜਦ ਤਕ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਤੱਥ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ।” ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਖੁੱਦ ਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਦੀ ਸਚਾਈ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
1492 – 1900 ਅ.ਧ.
ਖੋਜੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਨ 1492 ਵਿਚ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਲਗਭਗ 12 ਮਿਲੀਅਨ ਸੀ। ਸੰਨ 1493 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਰਾਨ ਕੋਲੰਬਸ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿਚ ਪੁੱਜਾ ਤਾਂ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੀ ਨੀਤੀ ਹੇਠ, ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੋ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਹੋਈ, ਉਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸੰਨ 1900 ਤਕ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਨਸੰਖਿਆ ਘਟ ਕੇ ਸਿਰਫ਼ 237 ਹਜ਼ਾਰ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ।
”ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨੇਟਿਵ ਅਮੇਰੇਕਿਨ ਇੰਡੀਅਨ ਹੈ, ਠੀਕ ਉਵੇਂ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਕਸੂਰ ਨਹੀਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬਾਂਦਰ ਹੋ।” ਬਾਕੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਸਾਨੂੰ, ਤੁਸਾਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਵੀ ਗਿਲਾ ਸ਼ਿਕਵਾ ਨਹੀਂ।”
”ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਤੁਹਾਡੀ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨਾ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
”ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ?” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਚਲੋ ਅਮੇਰਿਕਾ ਵਾਲੇ ਬੁਰੇ ਇੰਡੀਅਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਛੱਡਦੇ ਹੋਏ, ਜ਼ਰਾ ਇਹ ਤੱਥ ਵਿਚਾਰ ਲਵੋ। ਇੰਡੀਅਨ, ਭਾਵ ਚੰਗੇ ਇੰਡੀਅਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਡੀਆ (ਭਾਰਤ) ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ, ਉਹ ਬਾਂਦਰ ਜਾਤੀ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਯੋਧੇ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।”
”ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਬੂਲਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। ”ਕੀ ਇੰਡੀਅਨ ਅਜੇ ਵੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ?”
”ਓਹ ਹਾਂ, ਸਾਡਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੱਜੇ ਤਕ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੌਰਾਨ ਖ਼ਤਮ ਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਤਦ ਤਕ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੀ ਫੌਜੀ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। ”ਇਹ ਗੱਲ ਲਈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸ਼ੁਕਰਗੁਜ਼ਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।”
1299 ਭ.ਛ.
ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਤੇ ਲੰਕਾਪਤੀ ਰਾਵਣ ਦੀਆਂ ਸੈਨਾਵਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਚਲ ਰਹੇ ਯੁੱਧ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਘੁੰਮ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਬਾਂਦਰ ਨਸਲ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਯੋਧੇ ਯੁੱਧ ਦੀ ਭੇਟਾ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਸਨ। ਲੜਾਈ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਖਿਲਰੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼, ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿਚ ਅਜੇ ਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਸੀ।
1100-1200 ਅ.ਧ.
ਚੀਨ ਵਿਖੇ ਦੱਖਣੀ ਸੌਂਗ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ, ਜੰਗਜ਼ੋ ਸੂਬੇ ਦੇ ਬਾਗ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾਊ ਸਾਧਨ ਵਲੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ । ਬਾਂਦਰਾਂ ਗਿਰਦ ਪਰਾਲੀ ਬੰਨ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਲਣਸ਼ੀਲ ਤੇਲ ਵਿਚ ਡੋਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਫੌਜ ਵਿਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਤੰਬੂਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਘੜਮਸ ਮੱਚ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੰਗਾਂ ਨੇ ਅਣਗਿਣਤ ਬਾਂਦਰ ਯੋਧਿਆ ਦੀ ਬਲੀ ਲੈ ਲਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਸਕਣਾ ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਅਸੰਭਵ ਸੀ।
1839-42 ਅ.ਧ.
ਪਹਿਲੀ ਓਪੀਅਮ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਹਮਲਾਵਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਨੇ ਅਨੇਕ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਪਿੱਠਾਂ ਉੱਤੇ ਆਤਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਬੰਨ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੇੜੇ ਵੱਲ ਸੁੱਟਿਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਅੱਗ ਨਾਲ ਜਲ ਰਹੇ ਬਾਂਦਰ ਆਪਣੀ ਨੱਠ ਭਜ ਨਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦੇਣ। ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਦੀ ਇਸ ਘਾਤਕ ਨੀਤੀ ਨਾਲ ਅਨੇਕ ਬਾਂਦਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਮੌਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣੇ। ”ਅਜਿਹਾ ਜ਼ਾਲਮਾਨਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਭਲਾ ਕਿਵੇਂ ਭੁਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?” ਕੈਪਲਰ ਵਾਸੀ ਅੱਜ ਵੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ।
”ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੀ ਪੂਜਾ ਹੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਸਗੋਂ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਆਪਸੀ ਗਲਬਾਤ ਵਿਚ ਮੰਕੀ ਟਾਊਨ, ਮੰਕੀ ਮਾਈਂਡ ਤੇ ਮੰਕੀ ਕੰਟਰੀ ਵਰਗੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਅਕਸਰ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਸੱਭ ਕੁਝ ਸਾਡੇ ਚੰਗੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਸਬੂਤ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈ।”
”ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਨਾਂ ਸਾਡੀ ਕਿਸੇ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰੰਸਸਾ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਰੱਖੇ ਸਗੋਂ ਬਦਜ਼ਬਾਨੀ ਲਈ ਸਾਡੀਆਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾ ਵਜੋਂ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਨੇ।”
”ਇਹ ਤਾਂ ਬੇਵਜਹ ਨੁਕਤਾਚੀਨੀ ਹੈ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਲਈ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਸਾਂ।”
”ਮੰਕੀ ਕੰਟਰੀ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਲੈ ਲਵੋ, ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲੇ ਪਰ-ਗ੍ਰਹਿਵਾਸੀ ਸੰਨ 900 ਵਿਚ ਚੀਨ ਵਿਖੇ ਹੀ ਉਤਰੇ ਸਨ?”
”ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਸਨ ਉਹ?”
”ਸਾਡੇ ਸਾਥੀ ਹੀ ਸਨ ਉਹ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ।” ਪਰ ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੀਨੀ ਜਨਰਲ ਪੋ-ਮੀ-ਲਾਨ ਦੇ ਫੌਜੀਆਂ ਦੁਆਰਾ 3,00,000 ਬਾਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸੰਘਾਰ ਹੋਇਆ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ।”
”ਕੀ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ? ਕਿਧਰੇ ਤੁਸੀਂ ਗੱਪ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਰਹੇ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਅਸੀਂ ਗੱਪ ਕਿਉਂ ਮਾਰਾਗੇ?”
”ਸ਼ਾਇਦ ਅਜਿਹਾ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਭਾਅ ਹੋਵੇ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
”ਓਹ ਨਹੀਂ… ਸਾਡਾ ਸੁਭਾਅ ਤਾਂ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਦਾ ਸੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਪਰ ਸਾਡਾ ਦੁਖਾਂਤ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ।”
ਰਾਤ ਪੈਂਦੀ ਦੇਖ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹੁਣ ਮੀਟਿੰਗ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨ ਕੰਟਰੋਲ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਦਾ ਪਤਾ ਲਗ ਸਕੇ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ਵੱਲ ਵਾਪਸ ਚਲ ਪਏ ਸਿਵਾਏ ਇਕ ਮਨੁੱਖ ਦੇ। ਜੋ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਲਈ ਪਿੱਛੇ ਰੁਕ ਗਿਆ।
ਸਾਰੇ ਬਾਂਦਰ ਵੀ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ, ਸਿਵਾਏ ਇਕ ਬੁੱਢੇ ਬਾਂਦਰ ਦੇ। ”ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਕੁਝ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।” ਬੁੱਢੇ ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ।
”ਹਾਂ!” ਆਦਮੀ ਦਾ ਉੱਤਰ ਸੀ। ”ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਇੰਨੇ ਫੁਰਤੀਲੇ ਹੋ, ਫਿਰ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਫੜ ਕਿਵੇਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ?”
”ਲਾਲਚ…. ਸਿਰਫ਼ ਲਾਲਚ ਕਾਰਨ।”
”ਓਹ ਕਿਵੇਂ?”
”ਬਾਂਦਰ ਨੂੰ ਫ਼ੜਣ ਲਈ, ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਸਿਉਂਕ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਟਿੱਲੇ, ਵਿਚ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਮੋਰੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਅਤੇ ਮੋਰੀ ਅੰਦਰ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਖ਼ਾਜਾ ”ਗਿਰੀਆਂ” ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ । ਇਹ ਮੋਰੀ ਇੰਨੀ ਕੁ ਵੱਡੀ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਬਾਂਦਰ ਦਾ ਖ਼ਾਲੀ ਪੰਜਾ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਵਿਚ ਵੜ੍ਹ ਸਕਦਾ। ਖਾਣੇ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ ਬਾਂਦਰ ਗਿਰੀਆਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਦਾ ਖਿਚਿਆ ਮੋਰੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ। ਮੋਰੀ ਵਿਚ ਹੱਥ ਪਾ ਉਹ ਗਿਰੀਆਂ ਦਾ ਰੁੱਗ ਭਰ ਲੈਂਦਾ। ਤਦ ਉਹ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਹੱਥ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਦਾ। ਨਾ ਤਾਂ ਬਾਂਦਰ ਗਿਰੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰੁੱਗ ਭਰੇ ਹੱਥ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ। ਇਸੇ ਖਿਚੋਤਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਥੱਕ ਹਾਰ ਕੇ ਬਾਂਦਰ ਉਥੇ ਹੀ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲੈਂਦਾ। ਇੰਝ ਬਾਂਦਰ ਆਪਣੇ ਲਾਲਚ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਗੁਆ ਬੈਠਦਾ ਹੈ।”
”ਹੂੰ!….. ਗੱਲ ਤਾਂ ਠੀਕ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।” ਆਦਮੀ ਨੇ ਸਿਰ ਹਿਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ।
”ਸੱਚ ਹੈ ਇਹ।” ਬੁੱਢੇ ਬਾਂਦਰ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਤੇ ਫਿਰ ਪੂਰੇ ਸਵੈਮਾਣ ਨਾਲ ਉਹ ਬੋਲਿਆ,”ਤੇ ਜੇ ਕਿਧਰੇ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਉਲਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੈਂ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੀ ਤਰਜ਼ੀਹ ਦੇਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ।”
ਤਦ ਉਹ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਜਾ ਰਲਿਆ।
———————
ਸਿਗਨਸ ਗਲੈਕਸੀ ਦੇ ਅਨੇਕ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕੈਪਲਰ ਸੱਚ ਹੀ ਇਕ ਅਜਬ ਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ”ਤਬਦੀਲੀ ਇਕ ਅਟੱਲ ਸਚਾਈ ਹੈ।” ਇਸ ਕਥਨ ਦੀ ਸਚਾਈ ਦੇਖਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕੈਪਲਰ ਉਸ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦਾਹਰਣ ਹੈ। ਇਸ ਕਥਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਉਹ ਇੰਝ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਈ ਜਾਦੂ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ।
ਕਿਸੇ ਅਗਿਆਤ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਬਾਂਦਰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਕੇ ਕਿ ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ, ਆਪਣੇ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ (me’’amorphosis) ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੈ। ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੀਵ ਵਲੋਂ, ਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਖੁਦ ਨੂੰ ਢਾਲ ਲੈਣ (adap’’a’’ion) ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਸੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਕਾਇਆ-ਪਲਟ (me’’amorphosis) ਹੋ ਜਾਣ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਬਾਂਦਰ ਮਾਨਸਿਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਗ੍ਰਹਿ ਨੇ ਕਿਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਮੁਹਾਰਤ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਇੰਨੇ ਕੁ ਚੇਤੰਨ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਕਦੇ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ।
ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬਾਂਦਰ ਸਨ, ਤੇ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਵੈਰ ਤੇ ਘਿਰਣਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਸਨ। ਉਹ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵਿਚਾਰਾ ਮਨੁੱਖ ਅਜੇ ਇਸ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸ ਸੋਹਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਉੱਤੇ, ਹੈਲਮਟ ਅਤੇ ਭਾਰੀ ਪੁਲਾੜੀ ਪੁਸ਼ਾਕ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਘੁੰਮ ਫਿਰ ਸਕੇ।
————————–
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ, ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ, ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲ, ਕੈਪਲਰ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਚੱਲੇ ਤਾਂ ਬਾਂਦਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
”ਬੜੀ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਹੈ?” ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
”ਕਿਹੜੀ?” ਬਾਦਰਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਤਿਊੜੀ ਪਾਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੂਰਦੇ ਹੋਏ ਆਗੂ ਬੋਲਿਆ, ”ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਲੰਬੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਹੋ।”
‘ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟੇ ਲਗ ਰਹੇ ਹੋ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
”ਇਹ ਗੱਲਬਾਤ ਤਾਂ ਓਨੀ ਹੀ ਬੇਥਵੀ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਕਿ ਮਿਸ਼ਨ ਕੰਟਰੋਲ ਨਾਲ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਹੋਈ ਮੇਰੀ ਗੱਲਬਾਤ।” ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕੈਪਲਰ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਬਾਂਦਰ ਨਹੀਂ ਹਨ।”
”ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੀ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੌਣ ਹਾਂ?” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਜਾਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮਨੋ-ਭ੍ਰਾਂਤੀ (hallucinaੜੜion) ਹੋ ਜਾਂ ਫਿਰ ਪੁਲਾੜੀ ਛਲਾਵਾ” ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮਨੋ-ਭ੍ਰਾਂਤੀ ਹੋ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹੁਕਮ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਜ਼ਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰ ਦੇਈਏ।” ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਬਾਂਦਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣਗੇ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਪੁਲਾੜੀ ਛਲਾਵਾ ਹਨ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿੰਝ ਦਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਪਰ ਬਾਂਦਰ ਵੀ, ਜਦ ਉਹ ਚਾਹੁਣ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਅੜਬ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਤੇ ਇਹੋ ਸਵਾਲ ਹੀ ਤਾਂ ਉਹ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ।
ਅਗਲੇ ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਤਕ ਮਨੁੱਖ, ਬਾਂਦਰਾਂ ਵੱਲ ਚੁੱਪਚਾਪ ਟਿਕਟਿਕੀ ਲਗਾ ਝਾਕਦੇ ਰਹੇ। ਬਾਂਦਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੰਝ ਹੀ ਇਕਟਕ ਦੇਖਦੇ ਰਹੇ। ਤਦ ਆਗੂ ਬੋਲਿਆ।
”ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ, ਮੈਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਛੁੱਟੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।” ਆਗੂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਡਾਢੀ ਇੱਛਾ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਕੇਲੇ ਖਾਵਾਂ।” ਉਹ ਮੁੜਿਆ ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਬੋਲੇ, ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਨ ਵੱਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਕੁ ਸੈਕਿੰਡਾਂ ਲਈ ਬਾਕੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਬੇਆਰਾਮੀ ਨਾਲ ਥਪਥਪਾਏ। ”ਕੀ ਕੁਝ ਗੜਬੜ ਹੈ?” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ”ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਲੰਬੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ ਜਾਂ ਕੀ ਅਸੀਂ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ?” ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਸੀ।
”ਹਾਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ। ‘ਮੈਂ ਹੁਣ ਠੀਕ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।” ਵਾਪਸ ਆ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਟੋਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਆਗੂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਹੁਣ ਤੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੋਹਣਾ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ!” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਹਾਮੀ ਭਰੀ।
”ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੱਚ ਹੀ ਅਜਿਹਾ ਸੋਚਦੇ ਹੋ?” ਖੁਸ਼ਾਮਦ ਨਾਲ ਗਦ ਗਦ ਹੋਏ ਆਗੂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ”ਸਾਡੇ ਵਲੋਂ ਅੱਜ ਤਕ ਦੇਖੀ ਤੇਰੀ ਨਸਲ ਦਾ ਤੂੰ ਸੱਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣਾ ਰੂਪ ਹੈ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ। ”ਸਾਨੂੰ ਤੇਰੇ ਕੰਨ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਹਨ।” ”ਸੱਚੀ?” ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਛੂੰਹਦਿਆ ਪੁੱਛਿਆ। ”ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ।”
”ਸੱਚ ਹੀ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੁੱਲ ਹੈ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ। ”ਕੰਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਓਲਡ ਵਰਲਡ ਮੰਕੀ ਹੋ ਜਾਂ ਨਿਊ ਵਰਲਡ ਮੰਕੀ?” ਆਗੂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ”ਦਰਅਸਲ ਸਵੇਰੇ ਤੁਸੀਂ ਓਲਡ ਵਰਲਡ ਮੰਕੀ ਲਗ ਰਹੇ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਟਿੰਮਪੈਨਿਕ ਝਿੱਲੀ ਕੰਨ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਹਿੱਸੇ ਨਾਲ ਹੱਡੀ ਦੁਆਰਾ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ_ਅਤੇ ਖੋਪੜੀ ਦੇ ਬਾਹਰਵਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ।”
”ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਬਾਂਦਰ ਹਾਂ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
”ਓਹ!”
ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੱਧਾ ਕੁ ਘੰਟਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਤਦ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਆਸਮਾਨ ਵੱਲ ਝਾਤ ਮਾਰੀ।
”ਸੂਰਜ ਕਿਧਰ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ?” ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਛਿਆ। ”ਹੁਣ ਰਾਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਿਆ। ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਉੱਤੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਦਾ ਅਰਸਾ ਸਿਰਫ਼ 15 ਘੰਟੇ ਹੀ ਹੈ। ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਘੰਟੇ ਦਾ ਦਿਨ ਤੇ ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਘੰਟੇ ਲੰਮੀ ਰਾਤ।
”ਖੈਰ ਧੁੱਪ ਵੀ ਕੋਈ ਬਾਹਲੀ ਤੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਨੇ ਮੋਢੇ ਛੰਡਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। ”ਰਾਤ ਸਮੇਂ ਦੇਖਣਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਔਖਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਤਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਛੂਹਣ ਤੇ ਸੁਣਨ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਕੰਮ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ।
ਮਨੁੱਖ ਕਾਫ਼ੀ ਬੇਚੈਨ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਖ਼ਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਗੂ ਵੱਲ ਮੁੜੇ ਅਤੇ ਬੋਲੇ।
”ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਛੁੱਟੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਨਾਬ!” ”ਕਿਉਂ?” ”ਅਚਾਨਕ ਹੀ, ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਭੁੱਖ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਮੈਂ ਤਾਂ ਵਾਸ਼ਰੂਮ ਵੀ ਜਾਣਾ ਹੈ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਮੈਂ ਵੀ।” ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਮੈਂ ਵੀ।” ਕਿਸੇ ਤੀਸਰੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ”ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਤਾਂ ਹੋ?” ਆਪਣੇ ਚਪਟੇ ਜਿਹੇ ਨੱਕ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਨਾਲ ਸੁੰਗੇੜਦੇ ਹੋਏ ਆਗੂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਡਾਢੀ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਹੈ।” ਕੋਲ ਖੜੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਮੈਂ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਬੱਕਰਾ ਖਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।”
ਹੋਰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਅਜੀਬ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਬਣਾਇਆ।
”ਦਰਅਸਲ, ਮੈਂ ਕੇਲਿਆਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗੁੱਛਾ, ਬੂਟੇ ਸਮੇਤ ਹੀ ਖਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ।” ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਵਿਚ ਸੁਧਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
”ਇਜ਼ਾਜਤ ਹੈ।” ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਮਨੁੱਖ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਏ। ”ਆਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਲਈ ਵੀ ਕੁਝ ਕੇਲੇ ਤੇ ਸੇਬ ਲੈਂਦੇ ਆਉਣਾ।” ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ।
”ਤੂੰ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਦਿਮਾਗੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਉਹ ਇਸ ਨਤੀਜੇ ‘ਤੇ ਪੁੱਜ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਬੱਕਰੇ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਇੰਨ੍ਹੀ ਬੁਰੀ ਗੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਿੰਨੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਕਤੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ ਸੀ।
”ਨਹੀਂ। ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਹੈ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ (aliens) ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਸਥਾਪਤੀ।” ਆਗੂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ। ‘ਪਰ ਜੇ ਹੁਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾ ਤੁਸੀਂ ਇੰਨੇ ਵੀ ਪਰਾਏ (alien) ਨਹੀਂ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਾਂ।”
”ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਇੰਨ-ਬਿੰਨ ਉਵੇਂ ਦੇ ਹੀ ਹੋ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
”ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਤਾਰੀਫ਼ ਹੀ ਸਮਝਾਂਗਾ,” ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਰਵਾਇਤੀ ਦੋਸਤਾਂ ਤੋਂ ਇੰਨੀ ਕੁ ਆਸ ਤਾਂ ਰੱਖੀ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।”
”ਰਵਾਇਤੀ ਦੋਸਤ?” ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੇ ਬੋਲ ਸਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦੀ।
”ਯਕੀਨਨ। ਬੇਸ਼ਕ ਤੁਸੀਂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਜੰਗ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਸਾਥ ਦੇਣਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸਾਡਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖ਼ਾਸ ਸੰਬੰਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।”
”ਸੱਚ?”
”ਪੱਕੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਅਮਰੀਕੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਤਾਂ ਬੇਕਰ ਤੇ ਐਬਲ ਬਾਂਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਮ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਅੰਤਰ-ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਪਰ-ਸਟਾਰ ਹੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਪੁਲਾੜੀ ਜੀਵ ਹੋਣ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਹਾਸਿਲ ਹੋਇਆ। ਸੰਨ 1959 ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਪੁਲਾੜੀ ਉਡਾਣ ਸਮੇਂ, ਉਹ 16,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਘੰਟਾ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ 480 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਉਚਾਈ ਤੱਕ ਜਾ ਪੁੱਜੀਆਂ। ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਦੋ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਜੂਨ 1959 ਵਿਚ ਤਾਂ ਬੇਕਰ ਤੇ ਐਬਲ, ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ”ਲਾਈਫ਼” ਰਸਾਲੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਫ਼ੇ ਤੇ ਛਪੀ ਸੀ। ਬੇਸ਼ਕ ਐਬਲ ਤਾਂ ਪੁਲਾੜੀ ਉਡਾਣ ਤੋਂ ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਕ ਹਾਦਸੇ ਵਿਚ ਮਰ ਗਈ, ਪਰ ਬੇਕਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਗਲੇ 25 ਸਾਲ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਵਾਲੇ ਰੁਤਬੇ ਦਾ ਪੂਰਾ ਲੁਤਫ਼ ਉਠਾਇਆ।”
”ਅਸੀਂ ਸਨਕੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ,” ਬਾਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਪਰ ਇਕ ਸੁਪਰ-ਸਟਾਰ ਅਚਾਨਕ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?”
”ਅਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।” ਬੋਲਦੇ ਸਮੇਂ ਆਗੂ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਘੁਮੰਡ ਨਾਲ ਦਗ ਦਗ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ”ਅਜਿਹਾ ਹੋਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਰਾਕਟ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤੇ ਫਿਰ ਕਲੋਰੋਫਾਰਮ ਦੀ। ਅਸੀਂ ਭਾਵੇਂ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਵੀ ਹੋਈਏ ਇਹ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆ ਤੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ, ਨਿਊਕਲੀ ਊਰਜਾ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼, ਪੁਲਾੜੀ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਆਦਿ) ਉੱਤੇ ਮਾਣ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਾਂ।” ਕੁਝ ਕੁ ਦੇਰ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, ”ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਠਿੱਠ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਪਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹੈ ਕੀ ਸਾਡੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ?”
”ਅਸੀਂ ਗੁਨਾਹ ਮੁਕਤ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂਦੇ ਹਾਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਦਾ ਸਹਿਜਤਾ ਭਰਿਆ ਜਵਾਬ ਸੀ। ”ਅਸੀਂ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਦੀ ਨਿਸ਼ਠਾ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾਂਦੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਬਾਂਦਰਾਂ ਨਾਲ ਕਦੇ ਯੁੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ।”
”ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਸਾਡੀ ਲੇਜ਼ਰ ਕਿਰਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ, ਕੈਂਸਰ ਦੇ ਇਲਾਜ, ਦਿਮਾਗ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਤੇ ਸਿਲੀਕਾਨ ਚਿੱਪ ਦੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?” ਆਗੂ ਨੇ ਹਊਮੈ ਭਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ।
”ਸਾਡੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹਨ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਇਕਾਂ (ਵਿਲੱਖਣ ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤਾਂ) ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮਾਣ ਹੈ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਇਕਾਂ ਉੱਤੇ।”
”ਤੁਹਾਡੇ ਵੀ ਨਾਇਕ ਨੇ?” ਪੁੱਛਦਿਆਂ ਆਗੂ ਆਪਣੀ ਹੈਰਾਨਗੀ ਛੁੱਪਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਿਆ।
”ਯਕੀਨਨ” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਫਟਾਫਟ ਆਪਣੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਲੈਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ, ”ਮਹਾਂਬਲੀ-ਕੇਸਰ, ਬਜਰੰਗ ਬਲੀ-ਹੰਨੂਮਾਨ, ਮੰਕੀ ਕਿੰਗ-ਸੰਨ ਵੂਕੋਂਗ, ਰਾਮ ਸੇਤੂ ਨਿਰਮਾਤਾ-ਨਲ ਤੇ ਨੀਲ, ਜੰਗਜੂ-ਜੈਕੀ ਦਾ ਬਾਬੂਨ, ਪੁਲਾੜ ਯਾਤਰੀ-ਐਲਬਰਟ, ਗੋਰਡੋ, ਬੇਕਰ, ਐਬਲ, ਜਗਿਆਸੂ-ਜੋਰਜ, ਫਿਲਾਸਫਰ-ਕੋਰਨੀਲੀਅਸ, ਹਿੰਮਤੀ-ਬਰੇਕੀਏਟਰ, ਹਿਮਾੲਤੀ-ਹੈੱਲੀਅਨ, ਅਦਾਕਾਰਾ-ਕ੍ਰਿਸਟਲ, ਆਰਟਿਸਟ-ਐਮੀ ਅਤੇ ਨਟਖਟ-ਡੈਕਸਟਰ।”
”ਕੀ ਉਹ ਇਥੇ ਕੈਪਲਰ ਉੱਤੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ?” ਆਗੂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਤਦ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖ ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
”ਨਹੀਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਕੁਝ ਕੁ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਨੇ ਤੇ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।”
”ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਹੋਵੇਗਾ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਅੜਬ ਬੋਲ ਸਨ।
”ਉਹ ਧਰਤੀ ਦੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਸਨ।’ ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਤੇ ਲੋੜਾਂ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਬਣਾ ਲਿਆ।”
”ਦੇਖਿਆ?” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਕਿਹਾ ਸੀ ਨਾ ਕਿ ਜ਼ਰੂਰ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਹੋਵੇਗਾ।”
ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦਾ ਇਹ ਜਵਾਬ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ ਪਰ ਉਹ ਇੰਨ੍ਹੇ ਨਿਮਰ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਨਾ ਕੀਤੀ।
ਕੈਪਲਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਰਾਤ ਦੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਤੇ ਬਾਂਦਰਾਂ, ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਹੀ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਸਵੇਰ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੇ ਬੋਲ ਸਨ;
”ਜ਼ਰਾ ਖੁਦ ਨੂੰ ਦੇਖੋ।” ਉਹ ਬੋਲੇ। ”ਇਹ ਹੋ ਕੀ ਰਿਹਾ ਹੈ?”
”ਅਸੀਂ ਪੰਜਿਆਂ ਦੇ ਆਸਰੇ ਚੱਲ ਚੱਲ ਕੇ ਅੱਕ ਗਏ ਸਾਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ”ਤਦ ਅਸੀਂ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਿੱਧੇ ਖੜਾ ਹੋਣਾ ਵਧੇਰੇ ਆਰਾਮਦੇਹ ਹੈ।”
”ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਪੂੰਛ ਕਿਥੇ ਚਲੀ ਗਈ?” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ।
”ਉਹ ਅੜਿੱਕਾ ਬਣ ਰਹੀ ਸੀ।”
”ਅੱਛਾ, ਜੇ ਇਹ ਭੈੜੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ।” ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਵੱਲ ਝਾਂਕਦਿਆ ਕਿਹਾ, ”ਤਾਂ, ਆਹ ਬਹੁਤ ਭੈੜੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਸਪੇਸ ਸੂਟ ਇੰਨੇ ਖੁੱਲੇ ਖੁੱਲੇ ਤੇ ਲੰਮੇ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ?”
”ਤੇ ਸਾਡੇ ਨੱਕ ਚਪਟੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ।” ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
”ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਹੱਥ, ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਪੰਜਿਆਂ ਵਰਗੇ ਬਣਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।” ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
”ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵਾਲੀ ਹਾਲਾਤ ਹੈ।” ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਉਹ ਕੁਝ ਦੇਰ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ; ”ਸਗੋਂ ਇਸ ਦੇ ਠੀਕ ਉਲਟ, ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੱਲ ਜਿੰਨ੍ਹੀ ਵੈਰ ਭਾਵਨਾ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ?”
”ਪਤਾ ਨਹੀਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤੀ ਰਵਈਏ ਤੋਂ ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
”ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ” ਆਗੂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ”ਕਿ ਮੈਂ ਅੱਜ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਹਰ ਬਾਂਦਰ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਹੋਵੇ।”
”ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਤਦ ਅਜਿਹਾ ਕਦੇ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਜਦ ਤੂੰ ਕੁਝ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਨਰਾਜ਼ਗੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ। ”ਕੀ ਤੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਇਕੱਲੀ ਬੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਦਸ ਲੱਖ ਬਾਂਦਰ ਮਾਰੇ ਸਨ?”
”ਪਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਗਲਤੀ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਵੀ ਤਾਂ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।” ”ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਸਫ਼ਾਈ ਦਿੰਦਿਆ ਕਿਹਾ। ”ਤੁਹਾਡੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅਸੀਂ ਚਿੜ੍ਹੀਆਂ ਘਰ ਵੀ ਤਾਂ ਬਣਾਏ ਸਨ।”
”ਠੀਕ” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਹਾਮੀ ਭਰੀ, ”ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦਿਆਂ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੇ ਕੁਦਰਤੀ ਘਰ-ਘਾਟਾਂ ਦਾ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਚਿੜੀਆਂ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਖਾਜ਼ੇ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹ ਦੇ ਮੱਦੇ-ਨਜ਼ਰ, ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਸੀਮਾ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਮਾਰਦੇ ਵੀ ਰਹੇ।”
ਉਹ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਏ ਤੇ ਫਿਰ ਨਾਟਕੀ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਬੋਲੇ, ”ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਵਾਸੀ (aliens) ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਆਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ”ਮਾਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ” ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਧਰਤੀ ਇਕ ਪਾਗਲਖਾਨਾ ਹੈ। ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ, ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ, ਆਪਣੇ ਲਾਇਲਾਜ ਬੀਮਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਥੇ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ।”
ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਚੱਪਟੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉੱਤੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦੀ ਧਾਰਾ ਵਹਿ ਤੁਰੀ। ”ਸਾਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਅਫਸੋਸ ਹੈ।” ਕਹਿੰਦਿਆ ਉਹ ਰੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਕੁ ਨੇ ਤਾਂ ਤਿੱਖੇ ਲੰਮੇ ਨਹੁੰਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਉਂਗਲਾਂ, ਜੋ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜੁੜੀਆਂ ਲੱਗ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵੀ ਪੂੰਝੀਆਂ।
”ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਨੂੰ ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਨ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਨੀ ਠੀਕ ਰਹੇਗੀ।” ਮਨੁੱਖਾ ਦੇ ਆਗੂ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਫਟੇ ਹੋਏ ਸਪੇਸ ਸੂਟ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਪੂੰਛ ਨੂੰ ਦੇਖ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ‘ਮੈਂ ਵਾਸ਼ਰੂਮ ਵੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।” ਉਹ ਬੋਲਿਆ।
”ਠੀਕ ਹੈ। ਚਲੋ ਚਲੀਏ।” ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਮੇਰਾ ਵੀ ਫਲ ਖਾਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜੀਅ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।” ”ਦੋਸਤੋ!”ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਮੈਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਅਜੀਬ ਲਗੇਗੀ, ਪਰ ਚਾਰ ਪੈਰਾਂ ਉੱਤੇ ਚਲਣਾ ਬਹੁਤ ਆਰਾਮਦੇਹ ਹੈ।”
ਬਾਂਦਰ ਤਦ ਤਕ ਚੁੱਪਚਾਪ ਖੜੇ ਰਹੇ ਜਦ ਤਕ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ਵਿਚ ਨਾ ਜਾ ਵੜੇ। ਤਦ ਉਹ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਲਗ ਗਏ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਅਜੀਬ ਲੱਗਿਆ ਕਿਉਂ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਇਥੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਆਪੋ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ।
”ਸੁਣੋ! ਸੁਣੋ!” ਇਕ ਬਾਂਦਰ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਅਚਾਨਕ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਤਾਂ ਆਲੂ ਵਾਲੇ ਪਰੌਂਠੇ ਖਾਣ ਨੂੰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।”
”ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਤਾਂ ਚਿਲਡ ਬੀਅਰ ਪੀਣ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਹੈ।” ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।”ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇ ਕਿਧਰੇ ਟੀ. ਵੀ. ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮਜ਼ਾ ਹੀ ਆ ਜਾਵੇ।”
”ਬੜਾ ਅਜੀਬ ਖਿਆਲ ਹੈ।”ਕਿਸੇ ਤੀਸਰੇ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ। ”ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਹੈ ਯਾਰਾਂ ਦੀ ਮਹਿਫਲ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਖੂਬ ਲੁਤਫ਼ ਉਠਾਇਆ ਜਾਵੇ…ਤੇ ਦੇਰ ਨਾਲ ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ਉੱਤੇ ਬੀਵੀ ਗੁੱਸੇ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ… ਪਰ ਹਾਂ! ਸੱਚ ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਅਜੇ ਵਿਆਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।” ਬੈਚੇਨੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੀ, ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਹ ਸੁਪਨੇ ਰਹਿਤ ਬੇਆਰਾਮੀ ਵਾਲੀ ਨੀਂਦ ਸੋਂ ਗਏ।
ਅਰਥਰ ਚਾਰਲਸ ਕਲਾਰਕ ਨੇ ਕਦੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ”ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੀ ਸੀਮਾਵਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਰ ਅਸੰਭਵ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਮਿੱਥੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।” ਮਾਰਕ ਟਵੈਨ ਦਾ ਕਥਨ ਸੀ ਕਿ ਸੱਚਾਈ, ਕਲਪਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਅਜਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਕਲਪਨਾ ਸਦਾ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸੱਚ ਅਜਿਹੇ ਬੰਧਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖ਼ਲੀਲ ਗਿਬਰਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ, ”ਸੁਪਨਿਆਂ ਵਿਚ ਯਕੀਨ ਕਰੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਅਨੰਤਤਾ ਦਾ ਰਹੱਸ ਛੁੱਪਿਆ ਹੈ।” ਕੈਪਲਰ ਵਾਸੀ ਯਾਨਾਕੈਥ ਰੀਨਾਂਕ ਦਾ ਕਥਨ ਸੀ, ”ਸੱਚ ਮਹਿਜ਼ ਇਕ ਸੁਪਨਾ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਮੇਰਾ ਸੁਪਨਾ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।” ਕੈਪਲਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਥਨਾਂ ਦਾ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਤਾ ਗ੍ਰਹਿ ਸੀ।
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਜਦ ਦੋਨੋਂ ਗਰੁੱਪ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਬਾਂਦਰ ਨਾਲ ਕੀ ਬੀਤੀ?” ”ਸੁਮੋ ਨਾਂ ਸੀ ਉਸ ਦਾ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, ”ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।” ”ਕੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਉਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।”
”ਉਸ ਦੀ ਖੱਲ, ਜੋ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਅਨ ਖੇਤਰ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਸੀ, ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਿਵਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਖੋਪੜੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਮਿਊਜੀਅਮ, ਲੰਡਨ ਵਿਖੇ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜੇ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਆਫ਼ ਨੈਚੁਰਲ ਹਿਸਟਰੀ, ਬੀਜਿੰਗ ਵਿਖੇ ਨੁਮਾਇਸ਼ ‘ਤੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਪੂੰਛ, ਮੱਖੀਮਾਰ ਵਜੋਂ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ ਦੇ ਆਖਰੀ ਆਮੀਰ ਦੇ ਤੋਸ਼ੇਖਾਨੇ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।”
”ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਜਾਣਦੇ।” ਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦੁੱਖੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਬੋਲ ਸਨ।
ਮਰਨ ਸਮੇਂ ਸੁਮੋ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ ਸਨ, ”ਇਸ ਭੁੱਲ ਲਈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ। ”ਉਸ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਵਰਗ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਥੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਮੰਨਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।”
ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਅੰਬਰ ਵੱਲ ਝਾਕਿਆ। ”ਕੀ ਅਸੀਂ ਉਹ ਸਥਾਨ ਇਥੋਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ?” ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਛਿਆ।
”ਸ਼ਾਇਦ ਨਹੀਂ।”
ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ। ਜੋ ਹੁਣ ਕਾਫੀ ਬਦਲੇ ਬਦਲੇ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੱਕ, ਕੰਨ, ਪੰਜੇ, ਪੈਰ ਤੇ ਦਿੱਖ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਬਦਲਾਵ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਬਾਂਦਰ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਾਂਗ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ, ਆਪਣੇ ਸਪੇਸ ਸੂਟਾਂ ਤੇ ਹੈਲਮਟਾਂ ਸਮੇਤ। ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਬੰਨੇ, ਮਨੁੱਖ, ਆਪਣੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ-ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਸਪੇਸ ਸੂਟਾਂ ਅਤੇ ਹੈਲਮਟਾਂ ਨੂੰ ਲਾਹ, ਕੈਪਲਰ ਦੀ ਖੁੱਲੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਚਾਰੋਂ ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਉੱਛਲ ਕੁੱਦ ਦੇ ਮਜ਼ੇ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਪੂੰਛਾਂ, ਹਵਾ ਵਿਚ ਹੋਲੇ ਹੋਲੇ ਹਿਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ”ਇਹ ਕਾਫੀ ਮਜ਼ੇਦਾਰ ਹਾਲਤ ਹੈ।” ਮਨੁੱਖ, ਜੋ ਹੁਣ ਮਨੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸਨ ਰਹੇ, ਨੇ ਕਿਹਾ।”ਹੁਣ ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਬਾਂਦਰ ਬਣ ਗਏ ਲੱਗਦੇ ਹਾਂ, ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦੱਸ ਸਕੋ ਕਿ ਬਾਂਦਰ ਹੋਰ ਕੀ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।” ”ਠੀਕ!” ਬਾਂਦਰ, ਜੋ ਹੁਣ ਬਾਂਦਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਉਦਾਰਤਾ, ਖਿਮਾ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਵਰਗੇ ਨਵੇਂ ਨੈਤਿਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਤੁਲਸੀਦਾਸ, ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ, ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ, ਜੀਸਸ, ਰੋਜ਼ਰ ਪੈਨਰੋਜ਼, ਐਲਨ ਟੂਰਿੰਗ, ਡੈਕਾਰਟ, ਸਪੀਨੋਜ਼ਾ, ਤੇ ਸੈਕਸ਼ਪੀਅਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਤਾਰਕਿਕ ਤੇ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।”
”ਠੀਕ। ਇਹ ਕਾਫੀ ਦਿਲਚਸਪ ਅਮਲ ਹੈ।” ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਬਾਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨੀਰਸਤਾ ਭਰੇ ਬੋਲ ਸਨ। ‘ਕੀ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ?” ”ਓਹ ਹਾਂ” ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਪੁਲਾੜੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲੇਜ਼ਰ ਗੰਨਸ ਤੇ ਪਿਸਤੌਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਸਾਧ ਲਏ ਤੇ ਬੋਲੇ, ”ਤੁਸੀਂ ਮਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।” ”ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਕੱਲ ਤਕ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਬਾਂਦਰ ਸੀ।” ”ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ। ਪਰ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਮਨੁੱਖ ਹਾਂ।” ”ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?” ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ”ਆਦਤ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ।” ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਤੜਾਤੜ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾਗ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਅਤੇ ਜਦ ਹੋਰ ਕੋਈ ਮਾਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਮਨੁੱਖ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਂਦਰ ਸਨ, ਪੁਲਾੜੀ ਵਾਹਣ ਉੱਤੇ ਜਾ ਚੜ੍ਹੇ ਤੇ ਪੂਰੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ, ਨਵੇਂ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਪੁਲਾੜ ਵੱਲ ਉੱਡ ਗਏ।
J J J
Read more
ਮੋ ਯਾਂ ਦੀ ਤਕਰੀਰ
ਰਸ਼ੀਅਨ ਕਵੀ ਅਲੈਗਜ਼ੈਂਡਰ ਪੁਸ਼ਕਿਨ
ਕਹਾਣੀ : ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ